o στρατιώτης ποιητής

Το κείμενο του μαθήματος προέρχεται από τη ποιητική συλλογή του Μίλτου Σαχτούρη «Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο». Το ποίημα «ο Στρατιώτης ποιητής» διδάσκεται στη τρίτη Λυκείου.
Η διδακτική προσέγγιση μας στηρίζεται στην ομαδοσυνεργατική μέθοδο, η οποία για να έχει αποτελέσματα θα πρέπει να έχει δουλευτεί αρκετά από τον εκπαιδευτικό ο οποίος θα πρέπει από κοινού με τους μαθητές να καθορίσει τον τρόπο λειτουργίας των ομάδων. (διαμόρφωση ενός συμβολαίου δράσης των ομάδων). Ακόμα θα δώσουμε βάση στην κριτική σκέψη και στη δημιουργικότητα των παιδιών ενώ θα προσπαθήσουμε να κάνουμε ορισμένες διακειμενικές και διαθεματικές αναφορές χρησιμοποιώντας ζωγραφικούς πίνακες


Στόχοι
1) να αναλογιστούν δημιουργικά πάνω στις τεχνικές του ποιήματος
2) να αναζητήσουν τη ψυχολογική κατάσταση που γέννησε το ποίημα
3) να αναγνωρίσουν τα βασικά γνωρίσματα της μεταπολεμικής ποίησης μέσα από τα ποιήματα του Μίλτου Σαχτούρη


1η αναζήτηση
διαβάζουμε το ποίημα από τη φωτοτυπία χωρίς τον τίτλο και ζητάμε από τα παιδιά να δώσουν ένα δικό τους τίτλο στο ποίημα

Δεν έχω γράψει ποιήματα
μέσα σε κρότους
μέσα σε κρότους
κύλησε η ζωή μου

Τη μιαν ημέρα έτρεμα
την άλλη ανατρίχιαζα
μέσα στο φόβο
μέσα στον φόβο
πέρασε η ζωή μου

Δεν έχω γράψει ποιήματα
δεν έχω γράψει ποιήματα
μόνο σταυρούς
σε μνήματα
καρφώνω

δεν περιμένουμε να βρουν τα παιδιά τον τίτλο αλλά να προσπαθήσουν να συμπυκνώσουν τη συγκινησιακή φόρτιση του ποιήματος

όταν τους δίνουμε τον τίτλο τότε μπορούμε να ψάξουμε να βρούμε τι οδήγησε τον ποιητή να κάνει αυτήν την επιλογή. Το ίδιο θα έχουμε κάνει και για τις επιλογές των παιδιών
sακόμα μια ερώτηση μπορεί να είναι: γιατί «ο στρατιώτης ποιητής» και όχι « ο ποιητής στρατιώτης»
έχουμε κρατήσει τις υποθέσεις των παιδιών
(έχουμε έναν ποιητή που έχει αναλάβει το έργο του στρατιώτη και μάλιστα το άχαρο και φρικτό χρέος να καρφώνει σταυρούς στα μνήματα των συντρόφων του – αλλά γιατί όχι τότε ο νεκρθάφτης ποιητής)
( μπορεί ο στρατιώτης να εννοεί τον στρατευμένο ποιητή : αυτός που έχει στρατευτεί σε μιαν ιδέα , επομένως ένας τέτοιος ποιητής δε γράφει ποιήματα;)
(έχουμε έναν στρατιώτη με ποιητικές ανησυχίες;)



2η αναζήτηση
ζητάμε από τα παιδιά να γράψουν πάλι το ποίημα χωρίς επαναλήψεις
sποια η διαφορά των δύο ποιημάτων
οι επαναλήψεις χρησιμοποιούνται για να υπογραμμίσουν , να μεταφέρουν την αγωνία του ποιητή, εικονικά να μας δώσουν μια σκηνή καταδίωξης, ή μια σκηνή ανάκρισης, και γενικά να μας κάνουν αισθητό το φόβο. Είναι σίγουρο ότι θα γίνει εμφανές στα παιδιά ότι χωρίς τις επαναλήψεις δε θα τα είχε καταφέρει ο ποιητής.




3η αναζήτηση
ίσως από τις προηγούμενες προσπάθειες των παιδιών να αφαιρέσουν τις επαναλήψεις να φάνηκε ότι πέρα από τις γλωσσικές επαναλήψεις υπάρχουν και νοηματικές επαναλήψεις π.χ. πέρασε η ζωή μου κύλησε η ζωή μου
ανατρίχιαζα έτρεμα
ζητάμε απ’ τα παιδιά να γράψουν το ποίημα χωρίς καμία επανάληψη, να δούμε τελικά τι μένει
δεν έχω γράψει ποιήματα
γιατί φοβόμουν
μόνο σταυρούς στα μνήματα καρφώνω

αυτό είναι τελικά το ποίημά μας. Μόνο που τελικά καταλαβαίνουμε ότι αυτός δεν είναι ποιητικός λόγος, δε μεταφέρει συγκινήσεις αλλά πληροφορίες αν εξαιρέσουμε βέβαια την αληγορική εικόνα του καρφώματος σταυρών.







4η αναζήτηση
ας δούμε τώρα και το νόημα των στίχων
«δεν έχω γράψει ποιήματα» μα αυτός που μιλάει είναι ποιητής! Και τώρα μόλις μας δίνει ένα ποίημα
γιατί ένας ποιητής να αρνείται την προηγούμενη ποιητική παραγωγή του
αν υποθέσουμε ότι βλέπουμε μια σκηνή ανάκρισης και η ποίηση είναι καταδικαστέα πράξη τότε ο ποιητής μας φοβάται και προσπαθεί να γλυτώσει αρνούμενος το έργο του (κάτι σαν στον απόστολο Πέτρο!)

ναι αλλά τα ποιήματα του υπάρχουν όπως υπάρχει και αυτό που βρίσκεται μπροστά μας. Επομένως αν αυτά που γράφει δεν είναι ποιήματα τότε τι είναι;
η απάντηση από το ποίημα : σταυροί σε μνήματα

δίνουμε στα παιδιά το παρακάτω ποίημα του Μ.Αναγνωστάκη




Προδίδετε πάλι την Ποίηση , θα μου πεις,
Την ιερότερη εκδήλωση του Ανθρώπου
Τη χρησιμοποιείτε ως μέσον , υποζύγιον
Των σκοτεινών επιδιώξεών σας
Εν πλήρει γνώσει της ζημιάς που προκαλείτε μ
Με το παράδειγμά σας στους νεώτερους
…..
ξέρω: κηρύγματα και ρητορείες πάλι , θα πεις.
Ε ναι λοιπόν! Κηρύγματα και ρητορείες

Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις

Να μην τις παίρνει ο άνεμος


( επομένως μπορούμε να δούμε μέσα από τα δύο ποιήματα ότι το καρφώνω είναι συνώνυμο του γράφω ( άλλη μια σημασία ίσως των επαναλήψεων : ο επαναλαμβανόμενος ήχος του καρφώματος)

5η αναζήτηση
γιατί ο ποιητής μας να βλέπει την ποίηση σαν κάρφωμα σταυρών σε μνήματα και εξαιτίας αυτής της στάσης να αρνείται την ποιητική του παραγωγή
τα παράλληλα χωρία που θα δώσουμε στα παιδιά αποτελούν το γνωστό διάλογο Εγγονόπουλου – Αναγνωστάκη

Ποίηση 1948 Στον Νίκο Ε…. 1949
τούτη η εποχή Φίλοι
του εμφυλίου σπαραγμού Που φεύγουν
δεν είναι εποχή Που χάνονται μια μέρα
για ποίηση Φωνές
κι άλλα παρόμοια Τη νύχτα
σαν πάει κάτι Μακρινές φωνές
να Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους
γραφεί Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση
είναι Ερείπια
ως αν Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες
να γράφονταν
από την άλλη μεριά Εφιάλτες
αγγελτηρίων Στα σιδερένια κρεβάτια
θανάτου Όταν το φως λιγοστεύει
γι’ αυτό και Τα ξημερώματα
τα ποιήματά μου
είν’ τόσο πικραμένα (Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;)
(και πότε – άλλωστε – δεν ήσαν;)
κι’ είναι,
–προ πάντων-
και
τόσο
λίγα

οι καρφωμένοι σταυροί λοιπόν μπορούμε να τους αντιστοιχίσουμε με τα αγγελτήρια θανάτου του Εγγονόπουλου. Και το εμπόδιο της ποίησης μπορούμε να το αναγνωρίσουμε στον θάνατο. Όμως και οι τρεις ποιητές γράφουν ποιήματα. Συνεχίζουν και γράφουν έστω και λίγα γιατί αν δεν μιλήσει για τον θάνατο γα τους χαμένους φίλου, για τους εφιάλτες, για το φόβο οι ποιητές ποιος θα μιλήσει; Μην τους κατηγορούμε λοιπόν ότι γράφουν ποιήματα που μοιάζουν με μνήματα αφού η εποχή τους δεν μπορεί να γεννήσει άλλα ποιήματα αν οι ποιητές θέλουν να κρατήσουν την ανθρωπιά τους και την αξιοπρέπειά τους μπροστά στην αδικία και το θάνατο , κι αν παραμένουν οι αυθεντικοί φορείς των συναισθημάτων του λαού και της εποχής τους.



σύνθεση
αν ο Σαχτούρης καταγράφει τα όνειρά του τι όνειρα βλέπει;
ο κόσμος του λοιπόν είναι εφιαλτικός, παραμορφωμένος, τεμαχισμένος ο κόσμος του είναι η γκουέρνικα του Πικάσσο (εδώ μπορεί να δοθεί στα παιδιά ο γνωστός πίνακας του Ισπανού ζωγράφου)

ερωτήσεις
με στοιχεία του ποιήματος να επαληθεύσετε τους χαρακτηρισμούς για τη δεύτερη μεταπολεμική γενιά και τον Μίλτο Σαχτούρη του Αλέξη Αργυρίου
« δεν τραγουδά με υψηλό φρόνημα. Μονολογεί μέσα σε μια ερειπωμένη πολιτεία. Δεν αντιμετωπίζει τα γεγονότα τα υφίσταται. Βαθύτατο πένθος τη περισφίγγει. Ελπίδες δεν έχει. Τις θεωρεί πολυτέλεια. Απέβαλε ένα ένα όλα τα ιδανικά που θα την εφλόγιζαν. Μορφάζει από απελπισία και γιατί όχι από γνώση. Μέσα σ’ έναν κόσμο εχθρικό, κατακτά oλοένα και περισσότερο το προσωπικό της πεδίο· τη μοναξιά της. Και δέχεται σαν δώρο των θεών την τραγική της μοίρα. Δεν λιποτάκτησε· έζησε ίσα- ίσα στο κέντρο του πανικού»

«ο λόγος του , γυμνός από επισημότητες, διαθέτει μια σπάνια λειτουργικότητα. Η λιτότητα των εκφραστικών του μέσων δεν εμποδίζει να αποδοθούν βαθύτατες καταστάσεις. …. Ζούμε μαζί με τον ποιητή σε μια εφιαλτική σφαίρα.»



















φωτοτυπία που δίνουμε στα παιδιά



…………………………
Δεν έχω γράψει ποιήματα
μέσα σε κρότους
μέσα σε κρότους
κύλησε η ζωή μου

Τη μιαν ημέρα έτρεμα
την άλλη ανατρίχιαζα
μέσα στο φόβο
μέσα στον φόβο
πέρασε η ζωή μου

Δεν έχω γράψει ποιήματα
δεν έχω γράψει ποιήματα
μόνο σταυρούς
σε μνήματα
καρφώνω


Προδίδετε πάλι την Ποίηση , θα μου πεις,
Την ιερότερη εκδήλωση του Ανθρώπου
Τη χρησιμοποιείτε ως μέσον , υποζύγιον
Των σκοτεινών επιδιώξεών σας
Εν πλήρει γνώσει της ζημιάς που προκαλείτε μ
Με το παράδειγμά σας στους νεώτερους
…..
ξέρω: κηρύγματα και ρητορείες πάλι , θα πεις.
Ε ναι λοιπόν! Κηρύγματα και ρητορείες

Σαν πρόκες πρέπει να καρφώνονται οι λέξεις

Να μην τις παίρνει ο άνεμος

Εγγονόπουλου – Αναγνωστάκη

Ποίηση 1948 Στον Νίκο Ε…. 1949
τούτη η εποχή Φίλοι
του εμφυλίου σπαραγμού Που φεύγουν
δεν είναι εποχή Που χάνονται μια μέρα
για ποίηση Φωνές
κι άλλα παρόμοια Τη νύχτα
σαν πάει κάτι Μακρινές φωνές
να Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους
γραφεί Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση
είναι Ερείπια
ως αν Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες
να γράφονταν
από την άλλη μεριά Εφιάλτες
αγγελτηρίων Στα σιδερένια κρεβάτια
θανάτου Όταν το φως λιγοστεύει
γι’ αυτό και Τα ξημερώματα
τα ποιήματά μου
είν’ τόσο πικραμένα (Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά;)
(και πότε – άλλωστε – δεν ήσαν;)
κι’ είναι,
–προ πάντων-
και
τόσο


« δεν τραγουδά με υψηλό φρόνημα. Μονολογεί μέσα σε μια ερειπωμένη πολιτεία. Δεν αντιμετωπίζει τα γεγονότα τα υφίσταται. Βαθύτατο πένθος τη περισφίγγει. Ελπίδες δεν έχει. Τις θεωρεί πολυτέλεια. Απέβαλε ένα ένα όλα τα ιδανικά που θα την εφλόγιζαν. Μορφάζει από απελπισία και γιατί όχι από γνώση. Μέσα σ’ έναν κόσμο εχθρικό, κατακτά όλο ένα και περισσότερο το προσωπικό της πεδίο· τη μοναξιά της. Και δέχεται σαν δώρο των θεών την τραγική της μοίρα. Δεν λιποτάκτησε· έζησε ίσα- ίσα στο κέντρο του πανικού»

«ο λόγος του , γυμνός από επισημότητες, διαθέτει μια σπάνια λειτουργικότητα. Η λιτότητα των εκφραστικών του μέσων δεν εμποδίζει να αποδοθούν βαθύτατες καταστάσεις. …. Ζούμε μαζί με τον ποιητή σε μια εφιαλτική σφαίρα.»